Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ ή OCD)

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Obsessive-compulsive disorder - OCD) είναι μια αγχώδης διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες ενοχλητικές σκέψεις (ιδεοληψίες) και/ή τελετουργικές συμπεριφορές που το άτομο εξωθείται να κάνει (ψυχαναγκασμοί). Οι ιδεοληψίες μπορεί επίσης να πάρουν τη μορφή δυσάρεστων εικόνων ή ανεπιθύμητων παρορμήσεων.

Η πλειοψηφία των πασχόντων από ΙΨΔ έχει και ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς, ενώ περίπου το 20% έχει μόνο ιδεοληψίες και το 10% μόνο ψυχαναγκασμούς.

Το άτομο με ΙΔΨ προσπαθεί συνήθως να απομακρύνει τις ιδεοληψίες ή να τις εξουδετερώσει, μέσα από ψυχαναγκασμούς ή αποφεύγοντας καταστάσεις που τις πυροδοτούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι ψυχαναγκασμοί βοηθούν στην ανακούφιση του άγχους. Ωστόσο, μπορεί και οι ψυχαναγκασμοί να προκαλέσουν άγχος, ιδιαίτερα όταν γίνουν πολύ απαιτητικοί.

Συμπτώματα της ΙΔΨ:

· Ιδεοληψίες: Επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που βιώνονται ως ενοχλητικές και ακατάλληλες και προκαλούν σημαντικό άγχος ή δυσφορία. Οι σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες δεν είναι απλά υπερβολικές ανησυχίες για πραγματικά γεγονότα. Το άτομο προσπαθεί να αγνοήσει ή να καταστείλει τέτοιες σκέψεις, παρορμήσεις, εικόνες ή να τις εξουδετερώσει με κάποια άλλη σκέψη ή πράξη. Επίσης, αναγνωρίζει ότι οι ιδεοληψίες είναι προϊόν του μυαλού του.

· Ψυχαναγκασμοί: Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών, τακτοποίηση, έλεγχος) ή νοητικές δράσεις (π.χ. προσευχή, μέτρημα, σιωπηλή επανάληψη λέξεων) που το άτομο νιώθει ότι εξωθείται να εκτελέσει, ως αντίδραση σε μια ιδεοληψία ή σύμφωνα με κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν αυστηρά. Οι συμπεριφορές ή νοητικές δράσεις, έχουν στόχο να αποτρέψουν ή να μειώσουν τη δυσφορία ή να αποτρέψουν κάποιο επίφοβο γεγονός ή κατάσταση. Ωστόσο, αυτές ή συμπεριφορές ή νοητικές δράσεις, είτε δεν συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο μ’ αυτό το οποίο υποτίθεται ότι θα εξουδετερώσουν ή θα αποτρέψουν, είτε είναι φανερά υπερβολικές.

• Σε κάποια φάση της πορείας της διαταραχής, το άτομο έχει αναγνωρίσει ότι οι ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμοί είναι υπερβολικοί ή παράλογοι (αυτό ισχύει μόνο για τους ενήλικες).

• Οι ιδεοληψίες ή ψυχαναγκασμοί προκαλούν έντονη δυσφορία, διαρκούν πολλή ώρα (πάνω από μία ώρα τη μέρα) ή παρεμβαίνουν σημαντικά στη φυσιολογική καθημερινότητα του ατόμου, στην επαγγελματική η ακαδημαϊκή του επίδοση, σε κοινωνικές δραστηριότητες ή σχέσεις.

• Αν υπάρχει και άλλη διαταραχή, το περιεχόμενο των ιδεοληψιών ή ψυχαναγκασμών δεν περιορίζονται σ’ αυτήν. Η διαταραχή δεν είναι άμεση επίπτωση κάποιας φαρμακευτικής ουσίας ή κάποιας ιατρική κατάστασης.

Παραδείγματα ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών:

Συνηθισμένα είδη ιδεοληψιών είναι η ανησυχία της μόλυνσης (π.χ. φόβος της βρωμιάς, των μικροβίων και της αρρώστιας), της ασφάλειας/ζημιάς (π.χ. να νιώθεις υπεύθυνος για μια πυρκαγιά), ακούσιες επιθετικές πράξεις (π.χ. ακούσια παρόρμηση να βλάψεις ένα αγαπημένο πρόσωπο), μη αποδεκτές σεξουαλικές ή θρησκευτικές σκέψεις (π.χ. ανίερες εικόνες Αγίων) και η ανάγκη για συμμετρία ή ακρίβεια.

Συνήθεις ψυχαναγκασμοί είναι η υπερβολική καθαριότητα (π.χ. τελετουργικό πλύσιμο χεριών), έλεγχος και εκτέλεση τελετουργικών, το μέτρημα (π.χ. τα πλακάκια στο πάτωμα), η επανάληψη δραστηριοτήτων ρουτίνας (π.χ. να μπαίνεις και να βγαίνεις από μια πόρτα) και η συσσώρευση άχρηστων αντικειμένων.

Αν και οι περισσότεροι ψυχαναγκασμοί είναι έκδηλες συμπεριφορές (π.χ. πλύσιμο χεριών), κάποιοι γίνονται σαν αφανή νοητικά τελετουργικά (π.χ. σιωπηρή απαγγελία λέξεων χωρίς νόημα προκειμένου να αποβάλλεις μια τρομακτική εικόνα.)

Το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ΙΔΨ είναι ότι το άτομο κατανοεί ότι οι σκέψεις ή συμπεριφορές του είναι παράλογες ή υπερβολικές. Ωστόσο, η παρόρμηση του είναι τόσο ισχυρή που υποκύπτει στον ψυχαναγκασμό, παρόλο που ξέρει ότι είναι παράλογο. Για παράδειγμα, μια γυναίκα περνούσε ώρες κάθε απόγευμα, ψάχνοντας τα σκουπίδια του σπιτιού για να σιγουρευτεί ότι δεν έχει πεταχτεί τίποτα πολύτιμο. Όταν την ρώτησαν τι έψαχνε, είπε «Δεν έχω ιδέα. Δεν έχω τίποτα πολύτιμο.».

Κάποιοι άνθρωποι που έχουν ΙΔΨ για πολύ καιρό, μπορεί να σταματήσουν να αντιστέκονται στις ψυχαναγκαστικές παρορμήσεις τους, γιατί νιώθουν ότι είναι πιο εύκολο να υποκύπτουν σ’ αυτές.

Οι περισσότεροι πάσχοντες έχουν πολλαπλά είδη ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών.

Θεραπευτική αντιμετώπιση:

Συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής

Καταρχήν είναι σημαντικό για τον ενδιαφερόμενο, να μάθει να χρησιμοποιεί τεχνικές χαλάρωσης που θα τον βοηθήσουν να διαχειρίζεται καλύτερα τα συμπτώματά του. Τέτοιες τεχνικές είναι η καθοδηγούμενη φαντασία, οι τεχνικές αναπνοής, η μυϊκή χαλάρωση κοκ. Με τη βοήθεια του θεραπευτή, το άτομο μπορεί να βρει εκείνη την τεχνική χαλάρωσης που τον βοηθάει περισσότερο.

Οι ιδεοληψίες-ψυχαναγκασμοί θα μπορούσαμε να πούμε ότι «εξυπηρετούν» την ψυχική οικονομία του οργανισμού με έναν από τους παρακάτω τρόπους:

1. Υπάρχει ένα φοβικό υπόβαθρο στο άτομο, που καθησυχάζεται μέσω του ψυχαναγκασμού. Ο ψυχαναγκασμός κατευνάζει τα επίπεδα του άγχους, οπότε είναι αγχολυτικός.

2. Υπάρχει μία καταθλιπτική βάση και ο ψυχαναγκασμός εξυπηρετεί στο να ανεβάσει τα επίπεδα ενέργειας του οργανισμού.

3. Υπάρχει περίσσεια ενέργειας (υπερδιέγερση) και ο ψυχαναγκασμός εξυπηρετεί στο να την καταναλώνει.

Οπότε, είναι σκόπιμο να διερευνηθεί το υπόβαθρο της ιδεοψυχαναγκαστικής εκδήλωσης και στη συνέχεια να ακολουθηθεί η κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση. Η επεξεργασία του συμβολικού μηνύματος των ιδεοληψιών, μπορεί να αυξήσει την κατανόηση του ασθενή για το πώς λειτουργεί το μυαλό του.

Για την ανακούφιση από τα συμπτώματα, φαίνεται ότι η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι ένας συνδυασμός φαρμακευτικής αγωγής, όπως οι «Επιλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (SSRIs)» και συμπεριφορικής τεχνικής, όπως η λεγόμενη «Έκθεση και Παρεμπόδιση Αντίδρασης (Exposure and Response Prevention-ERP)».

Στην τεχνική «Έκθεση και Παρεμπόδιση Αντίδρασης», ο ασθενής προσπαθεί να έρθει με τη θέλησή του, αντιμέτωπος με ό,τι τον ενοχλεί, είτε απευθείας είτε στην φαντασία του. Ταυτόχρονα, ενθαρρύνεται να αποφύγει να απαντήσει με τον συνηθισμένο τρόπο, δηλαδή με το να εκτελέσει τον ψυχαναγκασμό που συνδέεται με την ιδεοληψία. Σ’ αυτό τον βοηθάει ο θεραπευτής του και άλλα άτομα του στενού του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, ένας ασθενής που έχει μια ιδεοληψία με τα μικρόβια και στην συνέχεια πλένει τα χέρια του με ψυχαναγκαστικό τρόπο, μπορεί να ενθαρρυνθεί να αγγίξει με τη θέλησή του, τα χέρια του ένα αντικείμενο, το οποίο πιστεύει ότι μπορεί να τον μολύνει. Στην συνέχεια, εμποδίζεται να πλύνει τα χέρια του για αρκετές ώρες μέχρι να χαλαρώσει από το άγχος που βίωσε. Αν αυτό επαναλαμβάνεται τακτικά, τότε το άγχος από τις ιδεοληψίες προοδευτικά μειώνεται και έτσι αρκετοί ασθενείς μπορούν εύκολα να κατανικήσουν την τάση που νιώθουν για να εκτελέσουν τον ψυχαναγκασμό. Επιπλέον, οι ιδεοληψίες μπορεί σταδιακά να εξαλειφθούν.

Για να έχει η επιτυχία αυτή η τεχνική, απαιτείται ικανότητα από εξειδικευμένο θεραπευτή και πλήρης αφοσίωση από τον ασθενή. Χρειάζονται τουλάχιστον 10 με 20 ώρες θεραπείας και εξάσκησης για να υπάρχει θετικό αποτέλεσμα. Τα ποσοστά επιτυχίας αυτής της θεραπείας είναι υψηλά, αλλά ενδέχεται να μην ταιριάζει σε όλες τις περιπτώσεις. Για παράδειγμα, οι ασθενείς με ΙΔΨ που έχουν κατάθλιψη, ή που έχουν μόνο ιδεοληψίες ή που πιστεύουν ότι οι φόβοι τους είναι βάσιμοι, δεν τα πάνε τόσο καλά με τη συμπεριφορική θεραπεία μόνο.