Το «ψυχοσωματικό» παιδί

Όλοι ξέρουμε ότι υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στο πως αισθανόμαστε και στο πως αντιδράει το σώμα μας. Ας σκεφτούμε απλά πόσες φορές πιάνουμε το εαυτό μας να λέει: «μου σηκώθηκε η τρίχα!», «μου δέθηκε κόμπος το στομάχι!», «μου είναι αχώνευτο αυτό που έγινε!» κτλ. Ας θυμηθούμε πόσες φορές χρειάστηκε να επισκεφθούμε την τουαλέτα πριν από μια μεγάλη εξέταση στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο.

Όταν όμως μιλούμε για ψυχοσωματική παθολογία τότε έχουμε να κάνουμε με συμπτώματα που αφορούν σε οργανικές διαταραχές και την σχέση μεταξύ των ψυχοκοινωνικών και των βιολογικών παραγόντων εξαιτίας των οποίων εμφανίζεται μια νόσος. Κάπου εδώ θα ήθελα να ξεκαθαρίσω ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των ψυχοσωματικών διαταραχών και των διαταραχών σωματοποίησης, για τις οποίες δεύτερες θα ακολουθήσει άλλο άρθρο. Περιληπτικά όμως, θα μπορούσαμε να πούμε ότι το «ψυχοσωματικό» παιδί βιώνει στο σώμα του αυτό που νιώθει ενώ το παιδί που σωματοποιεί χρησιμοποιεί το σώμα του αντί να λεκτικοποιήσει αυτό που πάει λάθος στον εσωτερικό του κόσμο και στον κοινωνικό του περίγυρο. Όπως κι αν έχει, και στις δύο περιπτώσεις τα συμπτώματα δεν εμφανίζονται συνειδητά και με την θέληση του παιδιού.

Από τα πιο συχνά ψυχοσωματικά προβλήματα στα παιδιά είναι τα χρόνια κοιλιακά άλγη, το άσθμα, οι διαταραχές διατροφής, οι διαταραχές του λόγου, οι χρόνιες ιδιοπαθείς φλεγμονές του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα και νόσος του Crohn), οι διαταραχές μυοσπασμάτων (Tics), καθώς και οι διαταραχές του ύπνου.

Στις πλείστες των περιπτώσεων, η σχέση μεταξύ της επαναλαμβανόμενης συμπτωματολογίας και του εκλυτικού αίτιου είναι σαφής.

Ας δούμε την περίπτωση του 13χρονου Μάκη…

Ο Μάκης προσήλθε στο ιατρείο μετά από παραπομπή γαστρεντερολόγου. Ο έφηβος χρειάστηκε τον τελευταίο χρόνο να νοσηλευτεί τρεις φορές λόγω αφόρητων πόνων στην κοιλιά και συχνών εμετών. Ο παιδίατρος και ο γαστρεντερολόγος έκαναν όλες τις απαραίτητες εξετάσεις, ακόμη και γαστροσκόπηση, χωρίς να καταφέρουν να εντοπίσουν κάτι παθολογικό. Σε κάθε εισαγωγή στο νοσοκομείο παρατηρήθηκαν έντονα στοιχεία άγχους και τα συμπτώματα εξαφανίζονταν ως δια μαγείας μετά την χορήγηση ηρεμιστικού. Ο παιδίατρος, που γνώριζε την οικογένεια από την μέρα που γεννήθηκε ο Μάκης, παρατήρησε ότι ο έφηβος ανέκαθεν παρουσίαζε συμπτώματα από το γαστρεντερικό σύστημα όποτε ήταν αγχωμένος ή στεναχωρημένος. Σε επικοινωνία που είχα με τον παιδίατρο μου ανέφερε ότι σε μικρή ηλικία ο Μάκης είχε ήπιο κοιλόπονο κάθε φορά που πήγαινε η μαμά του ή ο μπαμπάς του σε επαγγελματικό ταξίδι. Τα συμπτώματα έγινα πιο έντονα όταν ξεκίνησε να φοιτάει στο γυμνάσιο. Η αποκορύφωση όμως ήταν τον τελευταίο χρόνο και παίρνοντας το ιστορικό, εντελώς συμπτωματικά οι κρίσεις συμπτωμάτων συμπίπτουν με το άσχημο διαζύγιο των γονιών του. Οι γονείς, παρόλο που χώρισαν κακήν κακώς, φάνηκαν πολύ συνειδητοποιημένοι και συμφώνησαν ότι η οικογενειακή κατάσταση επηρεάζει τον έφηβο. Οι γονείς περιέγραψαν τον Μάκη ως τελειομανή, ένα παιδί με υψηλό το αίσθημα ευθύνης, εσωστρεφή, ευαίσθητο, ευγενικό και εξαιρετικό φίλο. Παρατήρησαν ότι το τελευταίο διάστημα απομονώθηκε κοινωνικά και ότι οι επιδόσεις του στο σχολείο από άριστες έγιναν μέτριες. Ο Μάκης μπήκε σε φαρμακευτική αγωγή με αντικαταθλιπτικό καθώς και σε εντατική ψυχοθεραπεία. Οι γονείς πήραν συμβουλευτική για να μπορέσουν να κατανοήσουν τα αίτια που οδηγούσαν στα συμπτώματα του γιού τους αλλά και για να μπορέσουν να τον προσεγγίσουν από κοινού και να του παρέχουν συναισθηματική στήριξη και ασφάλεια. Ο Μάκης βελτιώθηκε, οι σχέσεις μεταξύ των γονιών επίσης, η φαρμακευτική αγωγή σταδιακά μειώθηκε και αφαιρέθηκε και ο έφηβος συναντά τον ψυχοθεραπευτή του πολύ πιο αραιά.

Όταν λοιπόν αναφερόμαστε σε ψυχοσωματικές αντιδράσεις, έχει σημασία να ξεκαθαρίσουμε ορισμένα σημεία:

Πρώτον, κανένα ψυχοσωματικό σύμπτωμα δεν είναι φανταστικό, ούτε το δημιουργεί το παιδί επίτηδες. Όλα είναι πραγματικά προβλήματα και «όχι μόνο της φαντασίας».

Δεύτερον, το γεγονός ότι ένα παιδί παρουσιάζει κάποια ψυχοσωματική διαταραχή, δε σημαίνει πως είναι συναισθηματικά διαταραγμένο ή ψυχολογικά απροσάρμοστο. Θυμηθείτε πως είναι φυσιολογικό να εμφανίζονται στους ανθρώπους οργανικά συμπτώματα από ψυχολογικά αίτια. Όλοι μας έχουμε νιώσει πονοκεφάλους έντασης, ταχυπαλμίες ή κενό στο στομάχι όταν είμαστε αγχωμένοι ή εκνευρισμένοι.

Τρίτον, κλινικά έχει παρατηρηθεί, πως τα παιδιά με ψυχοσωματικά συμπτώματα συχνά είναι εκείνα με το σταθερότερο χαρακτήρα, την καλύτερη συμπεριφορά και τη μεγαλύτερη ευσυνειδησία. Παιδιά όμως που στη βάση τους τείνουν να είναι τελειοθηρικά και επιρρεπή στο άγχος.

Άρα…

Όταν ο παιδίατρος σάς έχει διαβεβαιώσει πως τα συμπτώματα δεν αποτελούν κάποια οργανική διαταραχή, θα πρέπει να παρατηρήσετε αν εμφανίζονται υπό συγκεκριμένες συνθήκες ή περιστάσεις. Τότε θα προσπαθήσετε να διορθώσετε την κατάσταση. Δείξτε συμπάθεια, υπομονή και κατανόηση, ούτως ώστε το παιδί σας να νιώσει αρκετή ασφάλεια για να κουβεντιάσει τα προβλήματα του. Η προσοχή δεν πρέπει να είναι στα συμπτώματα αλλά στις δυσκολίες που τα προκάλεσαν. Φρόνιμο είναι να ζητηθεί βοήθεια από ειδικούς ψυχικής υγείας.