Άνθρωποι με αναπηρία ή ανάπηρη κοινωνία;

Άνθρωποι με αναπηρία σε μια κοινωνία που νοσεί!

Εάν θελήσουµε µε µια µόνο λέξη να χαρακτηρίσουµε τη νοοτροπία της κοινωνίας µας προς τα άτοµα µε αναπηρία, ανεξαρτήτως εξαιρέσεων που επιβεβαιώνουν τον κανόνα, οφείλουµε να χρησιµοποιήσουµε τον όρο «λανθασµένη». Λανθασµένη υπό την έννοια ότι αναπαράγει εδώ και χρόνια ριζωµένες κοινωνικές προκαταλήψεις και στερεότυπα.

Παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια όσον αφορά την προσβασιµότητα στο φυσικό περιβάλλον, εξακολουθούν να υπάρχουν µεγάλα περιθώρια βελτίωσης κυρίως ως προς το επίπεδο σεβασµού προς τα δικαιώµατα των ατόµων µε αναπηρία. Οι στάσεις και οι αντιλήψεις των πολιτών έναντι της διαφορετικότητας και της αποδοχής αποτελούν, θεωρώ, το µεγαλύτερο εµπόδιο.

Άνθρωποι µε αναπηρία ή ανάπηρη κοινωνία;

Μάθαµε να αντιµετωπίζουµε τα άτοµα µε αναπηρία ως µια ειδική κατηγορία ασθενών, οι οποίοι αντιµετωπίζουν δυσκολίες στην καθηµερινή τους ζωή, ως άµεσο επακόλουθο της δικής τους δυσλειτουργίας, και το µόνο που µπορεί η κοινωνία να τους προσφέρει είναι οίκτος, ελεηµοσύνη και γενικά να επιτελέσει ένα φιλανθρωπικό έργο. Μάθαµε να αντιµετωπίζουµε τους ανθρώπους µε αναπηρία είτε σαν τραγικές φιγούρες είτε σαν ήρωες, που προσπαθούν να ξεπεράσουν το δικό τους µειονέκτηµα. Μάθαµε να επικεντρωνόµαστε αποκλειστικά και µόνο στην ιατρική αποκατάσταση και στην περίπτωση που η αποκατάσταση δεν είναι εφικτή, να θεωρούµε ότι η κοινωνική αποµόνωση είναι αναπόφευκτη και δεδοµένη. Αποτέλεσµα αυτής της νοοτροπίας είναι ο κοινωνικός αποκλεισµός και η περιθωριοποίηση, καταπατώντας ουσιαστικά τα ανθρώπινα και ατοµικά δικαιώµατά τους.

Θα ήταν αστείο να αµφισβητήσει κανείς ότι τα άτοµα αυτά δεν χρειάζονται στήριξη και ιατρική βοήθεια. ∆εν υποστηρίζω κάτι τέτοιο. Στο επίκεντρο όµως δεν πρέπει να βρίσκεται τι δεν καταφέρνουν τα άτοµα µε αναπηρία αλλά τι καταφέρνουν ή το πώς θα αλλάξουν εκείνες οι κοινωνικοπολιτικές δοµές που παρεµποδίζουν την ολοκλήρωσή τους, ως ισότιµους πολίτες µια κοινωνίας. Η αναπηρία θέτει περιορισµούς, ωστόσο τα άτοµα έχουν να αντιµετωπίσουν και πολλούς άλλους που σχετίζονται τόσο µε την πρόσβασή τους στο φυσικό περιβάλλον όσο και µε την αποδοχή τους από το κοινωνικό σύνολο.

Ας προβληµατιστούµε!

Ο σχεδιασµός και η λειτουργία της κοινωνίας µας γίνεται µε τρόπο που διασφαλίζονται ίσες ευκαιρίες για συµµετοχή όλων των πολιτών; Μήπως η κοινωνία δηµιουργεί την «αναπηρία» µέσω του µεροληπτικού σχεδιασµού των υποδοµών, των αρνητικών συµπεριφορών, του στιγµατισµού, των προκαταλήψεων και κυρίως παίρνοντας ως σηµείο αναφοράς το πρότυπο του «φυσιολογικού ατόµου»; Μήπως η κοινωνία µας οικοδοµείται χωρίς να λαµβάνει ουσιαστική µέριµνα για τις ανάγκες και τα δικαιώµατα όλων των πολιτών και είναι αυτή που καθιστά ανάπηρους τους ανθρώπους, αποκλείοντάς τους από το δικαίωµα της πλήρους συµµετοχής;

Ένα απλό παράδειγµα…

Όταν ένα άτοµο σε αναπηρικό αµαξίδιο δεν µπορεί να µπει στο λεωφορείο, η αδυναµία του δεν πρέπει να θεωρείται πως οφείλεται στο γεγονός ότι δεν µπορεί να περπατήσει και να ανέβει τα σκαλοπάτια, αλλά στο γεγονός ότι στην είσοδο του λεωφορείου υπάρχει σκαλοπάτι και στο ότι το λεωφορείο έχει σχεδιαστεί µε τέτοιο τρόπο, ώστε να επιτρέπεται η επιβίβαση σε αυτό, µόνο στα άτοµα που µπορούν να περπατήσουν. Αµέσως το άτοµο αυτό περιέρχεται σε µειονεκτική θέση.

«Τίποτα για τα άτοµα µε αναπηρίες …χωρίς τα άτοµα µε αναπηρίες!»

Η ένταξη των ατόµων µε αναπηρία σε κάθε έκβαση της ανθρώπινης ζωής δεν πρέπει να αποτελεί πράξη γενναιοδωρίας και φιλανθρωπίας αλλά αναγνώριση βασικών δικαιωµάτων. Τα τελευταία χρόνια, λόγω και της οικονοµικής κρίσης, οι φιλανθρωπικές εκδηλώσεις και εκστρατείες έχουν πολλαπλασιαστεί. Αν και υπάρχουν έντονες αντιδράσεις από τις οργανώσεις των αναπήρων, ενάντια στη µίζερη εικόνα που κατασκευάζεται, από την εµπορευµατοποίηση της αναπηρίας και την προώθηση οίκτου και ελέους, εξακολουθούν να υιοθετούνται τέτοιες πρακτικές. Τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης συνεχίζουν να τους προβάλλουν ως «κατώτερους» και να παρουσιάζουν την προθυµία των «φιλάνθρωπων», περιτυλιγµένη σε στρώµατα µεγαλείου και χλιδής, ως το µοναδικό τρόπο αντιµετώπισης της αναπηρίας, αγνοώντας παντελώς την ανάγκη για αξιοπρέπεια και για σεβασµό, που οι ίδιοι επιζητούν. Καµία επέτειος, κανένας έρανος και κανένας «εορτασµός» µε σκοπό να προκαλέσουν οίκτο, δεν σκοπεύουν στην ένταξη τους στην κοινωνία και δεν επικροτείται από τους ίδιους. Οι έρανοι που διεξάγονται είναι αµέτρητοι και τα ποσά που µαζεύονται χιλιάδες, παρ’ όλα αυτά εξακολουθούν στην καθηµερινότητά τους να είναι κλεισµένοι στα σπίτια τους. Γιατί τέτοιες εκδηλώσεις αναπαράγουν ανισότητες και λειτουργούν απλά ως υποκατάστατα του κράτους πρόνοιας, παρέχοντας συνήθως ευκαιριακές λύσεις και µετατοπίζοντας την ευθύνη του κράτους στους πολίτες.

Αλλαγή Νοοτροπίας

Η βελτίωση των συνθηκών που θα κάνουν καλύτερη την καθηµερινή ζωή των ατόµων µε αναπηρία θα γίνει, αν εµείς οι ίδιοι οι πολίτες περάσουµε σε µια νέα νοοτροπία. Όλοι σήµερα συµφωνούµε ότι αξίες όπως η ισότητα και η αναγνώριση των δικαιωµάτων πρέπει να αποτελούν βασικούς στόχους, αλλά από την άλλη πλευρά έχουµε τις ενδόµυχες αντιλήψεις που δεν εκφράζονται, αλλά επηρεάζουν καθοριστικά τον τρόπο µε τον οποίο οι άνθρωποι συµπεριφέρονται. Πρέπει να συνειδητοποιήσουµε πως τα άτοµα µε αναπηρία έχουν το δικαίωµα να ζουν µέσα στην κοινωνία, να µεγαλώνουν µε τις οικογένειές τους, να πηγαίνουν στα σχολεία της γειτονιάς τους, να χρησιµοποιούν τα ίδια µέσα µαζικής µεταφοράς και να έχουν ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και την απασχόληση όπως όλοι οι πολίτες. Η απαίτηση για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη πρέπει να αποτελεί στόχο προς κάθε είδους καταπίεση και διάκριση, από όλους µας και πρωτίστως από το κράτος.

Μέχρι όµως το κράτος να πάρει ουσιαστικά µέτρα για τη διασφάλιση των δικαιωµάτων των ατόµων µε αναπηρία από τις διακρίσεις και τον αποκλεισµό, ας προσπαθήσει ο καθένας µας να βάλει ένα µικρό λιθαράκι προς την επιθυµητή αλλαγή της νοοτροπίας µας. Το γεγονός ότι ζούµε σε µια κοινωνία που νοσεί, δεν θα µας κάνει να πάψουµε να είµαστε «άνθρωποι». Μέχρι το κράτος να αναλάβει τις ευθύνες που του αναλογούν, ας βοηθάµε αλλά σιωπηλά, γιατί η πραγµατική βοήθεια είναι ανώνυµη και σιωπηλή. Ας βοηθάµε όµως σεβόµενοι τα δικαιώµατά τους, µε τον τρόπο που οι ίδιοι επιθυµούν και ελπίζοντας µια µέρα να εξαλειφθεί κάθε µορφή διάκρισης και να αναγνωριστούν ως ισότιµοι πολίτες της κοινωνίας µας. Ας βοηθάµε, προσπαθώντας παράλληλα να εξαλείψουµε τα εµπόδια και να κατασκευάσουµε έναν δρόµο προς την αποδοχή: “Την αποδοχή της διαφορετικότητας”. Η αναπηρία δεν πρέπει να θεωρείται αδυναµία, αλλά η οµορφιά της διαφορετικότητας και µέρος της θαυµάσιας ποικιλοµορφίας των ανθρώπων.

Υ.Γ. Η αναπηρία δεν είναι µόνο κινητική, δηλαδή άνθρωπος σε αναπηρικό αµαξίδιο. Ο όρος εκπροσωπεί και το σύνολο των ατόµων µε κώφωση, τύφλωση, µε νοητική υστέρηση, µε ειδικές µαθησιακές δυσκολίες, µε ψυχικές νόσους και µε µακροχρόνιες σοβαρές ασθένειες.