Γονιός με ψυχική νόσο. Το παιδί;

<<Το παιδί! Που είναι το παιδί;;;>>… προσπαθώντας να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας, βρήκαμε το παιδί στο δωμάτιο του. Κάτω από το κρεβάτι του. Να κοιτάει το πάτωμα. Η δεκάχρονη Ελένη είχε ξαναζήσει την ιστορία όταν ήταν οχτώ χρονών. Το σπίτι και πάλι μέσα στο απόλυτο χάος. Μπαλόνια, άπλυτα ρούχα, τούρτες και σκουπίδια…όλα μαζί σαν κακόφωνη χορωδία. Η ζέστη αφόρητη.

Στα οχτώ της χρόνια, είδε την μητέρα της να γίνεται όλο και πιο χαρούμενη. Μέχρι που έγινε βίαια χαρούμενη. Την είδε να φτιάχνει τούρτες άνευ λόγου και αιτίας, την είδε να ψωνίζει αχρείαστα πράγματα σχεδόν καθημερινά, να ντύνεται παράξενα, την είδε να ουρλιάζει στο τηλέφωνο στο μπαμπά της και στο τέλος την είδε να μπαίνει στην ψυχιατρική κλινική…κανείς δεν εξήγησε στην Ελένη τι είναι η διπολική διαταραχή. Κανείς δεν εξήγησε στην Ελένη γιατί η μαμά έλεγε ασυναρτησίες, γιατί γελούσαν πίσω από την πλάτη της; …εντάξει, από την χαρά της τραγουδούσε στο δρόμο, αλλά και πάλι…., γιατί ήρθε η αστυνομία να την πάει στο νοσοκομείο; γιατί έκλαιγε η γιαγιά; Κανείς!

Σήμερα, ανήμερα των γενεθλίων της, βλέπει η Ελένη την μαμά της να συμπεριφέρεται και πάλι παράξενα. Της ετοιμάζει το πάρτυ με χαρά. Είναι τόσο όμορφη η μαμά όταν είναι χαρούμενη. Από τη χαρά της όμως λίγο έλειψε να ξεχάσει το τηγάνι στο μάτι της κουζίνας. Ο νονός της έβαλε τις φωνές…<<Μπορείς να ηρεμήσεις λίγο; Τώρα βρήκες να αλλάξεις κουρτίνες; Που θα έρθει ο κόσμος; Αύριο θα πας στο γιατρό σου θες δεν θες!!>>. Γιατί θύμωσε ο νονός; Ποιόν γιατρό; Γιατί έφυγε θυμωμένος παίρνοντας μαζί του και τα ξαδελφάκια; Γιατί βρίζει τώρα η μαμά; Γιατί κλαίει πάλι αυτή η γιαγιά; Γιατί ήρθανε οι γείτονες και γιατί θέλουν να βγω από την κρυψώνα μου;

Συνάνθρωποι με ψυχικά προβλήματα είναι άτομα με ήπιες ψυχικές δυσκολίες, που τους επιτρέπουν να λειτουργούν ικανοποιητικά στην καθημερινότητά τους, μέχρι άτομα με βαριά ψυχική νόσο, που μπορούν να γίνουν ακόμα και επικίνδυνοι τόσο για τον εαυτό όσο και για τους γύρω τους. Εδώ θέλω να τονίσω πως ένα άτομο με σοβαρή διαταραχή, δεν σημαίνει πως χαρακτηρίζεται από την νόσο του και πως δυσλειτουργεί πάντα. Υπάρχουν περίοδοι, στην διάρκεια των οποίων λειτουργεί κανονικότατα. Υπάρχουν δε και άτομα τα οποία είναι πολύ σταθερά στην θεραπεία τους και ζουν μια άκρως λειτουργική ζωή.

Ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων με ψυχική νόσο είναι γονείς ανήλικων παιδιών. Η ύπαρξη ψυχικών προβλημάτων στο γονιό επηρεάζει το παιδί, ειδικά εάν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Η σοβαρότητα των συνεπειών εξαρτάται από διάφορους παράγοντες. Κάποιοι παράγοντες είναι για παράδειγμα, η φύση και σοβαρότητα της νόσου που παρουσιάζει ο γονέας, η ηλικία του ίδιου του παιδιού και η παρουσία ενός υποστηρικτικού δικτύου που αποτελείται από άλλους σταθερούς ενήλικες. Οι γονείς αυτοί, ανάλογα τον βαθμό δυσκολίας της διαταραχής που παρουσιάζουν, έχουν μια αυξομειωμένη δυνατότητα φροντίδας των παιδιών τους. Μπορεί κατά περιόδους να είναι πολύ σταθεροί, μπορεί όμως κατά περιόδους να παρουσιάζουν συμπεριφορές που να είναι απρόβλεπτες, τρομακτικές και δυνητικά επικίνδυνες. Αυτές οι συμπεριφορές έχουν ως αποτέλεσμα την ανασφάλεια και ενίοτε τον φόβο που μπορεί να βιώσει ένα παιδί. Εάν ένα παιδί μάλιστα αφεθεί χωρίς εξηγήσεις, θα βγάλει τα δικά του συμπεράσματα και αυτό δυσχεραίνει την όλη κατάσταση ακόμη περισσότερο. Εάν το παιδί είναι πολύ μικρό μπορεί να τύχει και αμέλειας.Σε περίπτωση που το παιδί είναι βρέφος ή μικρής ηλικίας, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχει κάποιο άλλο ενήλικο άτομο που να αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς στην καθημερινότητά του ώστε να του παρέχει την απαραίτητη πρακτική και συναισθηματική φροντίδα ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί φυσιολογικά.

Με λύπη παρατηρώ ότι στην χώρα μας, παρόλο που ενίοτε ενεργοποιούνται κάποιοι μηχανισμοί, τα παιδιά των ψυχικά νοσούντων γονέων δεν τυγχάνουν άμεσης βοήθειας. Συνήθως, και ειδικά στην κρίσιμη φάση, αφήνονται στην ευρύτερη οικογένεια για πρακτική καθημερινή φροντίδα. Δεν δίδεται δυστυχώς επαρκής συναισθηματική βοήθεια και στις πλείστες των περιπτώσεων, δεν δίδεται κάποια εξήγηση στα παιδιά, ακόμα κι αν αυτά έχουν υπάρξει μάρτυρες καταστάσεων. Το πρόβλημα αποσιωπάται…

Όταν το ψυχικό πρόβλημα ενός γονιού αποσιωπάται, το παιδί μπορεί να παρουσιάσει κάποια συμπτώματα ή συμπεριφορές που δείχνουν πως δεν νιώθει καλά και πως χρειάζεται τη στήριξη κάποιου ενήλικα ή τη βοήθεια ενός ειδικού. Το σχολείο μπορεί να παρατηρήσει συχνές απουσίες. Το παιδί μπορεί να παρουσιάσει συχνούς πονοκεφάλους ή πόνους στην κοιλιά. Μπορεί να παρουσιάσει δυσκολία στη συγκέντρωση, επιθετικότητα, ευερεθιστικότητα, αδικαιολόγητη κούραση, δυσκολίες στον ύπνο, συχνά ατυχήματα, παλινδρόμηση ή στάση στην ανάπτυξη του, αλλαγή ιδιοσυγκρασίας (να γίνει λιγομίλητο ή να κλειστεί στον εαυτό του).

Υπάρχουν παιδιά, συνήθως τα πιο μεγάλα, που νιώθουν ντροπή, θλίψη, ανησυχία και ευθύνη για την ψυχική κατάσταση του γονιού τους. Τα παιδιά αυτά χάνουν πρώιμα την παιδικότητά τους, «ωριμάζοντας» πριν την ώρα τους, με ότι συνεπάγεται.

Ως κοινωνία έχουμε υποχρέωση να στηρίξουμε τις οικογένειες και ειδικά τα ανήλικα παιδιά που ζουν σε αυτές.

Καταρχήν, το παιδί θα πρέπει να ξέρει τι έχει ο γονιός του. Στην χώρα μας, με την κουλτούρα και το σύστημα υγείας που υπάρχει, σχεδόν όλες οι οικογένειες επιλέγουν να μην εξηγήσουν στο παιδί τι συμβαίνει, το προφανές δηλαδή, ή του δίνουν μια άστοχη εξήγηση, νομίζοντας πως αυτό θα το καθησυχάσει. Κρύβουν την αλήθεια δηλαδή, καλοπροαίρετα φυσικά, θεωρώντας πως έτσι δεν το επιβαρύνουν. Δεν σκέφτονται όμως πως, αφενός τα παιδιά έχουν πολύ μεγαλύτερη αντίληψη των πραγμάτων από ότι νομίζουν, αφετέρου η απόκρυψη των δεδομένων επιβαρύνει πολύ περισσότερο ακριβώς επειδή το παιδί βγάζει τα δικά του συμπεράσματα. Αφήνουν κατ΄ουσίαν, άθελά τους, τα παιδιά χωρίς βοήθεια και κυριολεκτικά μόνα με όλες τις απορίες και τους φόβους τους.

Τα περισσότερα παιδιά, ακόμα και τα παιδιά μικρής ηλικίας, αντιλαμβάνονται πως κάτι δεν πάει καλά με το γονιό τους, χωρίς όμως να είναι σε θέση να δώσουν μια εξήγηση ή δίνοντας μια εξήγηση εντελώς λανθασμένη (”εγώ φταίω που ο μπαμπάς κλαίει, ήμουν άτακτος!”) .

Ένας ενήλικας πρέπει να βοηθήσει τα παιδιά να καταλάβουν με απλό τρόπο, ανάλογο της ηλικία τους, το τι πραγματικά συμβαίνει στο γονιό τους. Αυτό θα επιφέρει ανακούφιση όχι μόνο για το ίδιο το παιδί αλλά και για όλους στην ευρύτερη οικογένεια. Συνήθως, όταν ονοματίζουμε το άγνωστο, το ανεξήγητο, το τρομακτικό, το μετατρέπουμε αυτόματα σε κάτι πιο απτό, διαχειρίσιμο και προσπελάσιμο.

Για να βοηθηθούν οι οικογένειες απαιτείται η άριστη συνεργασία των ειδικών του χώρου ψυχικής υγείας. Ο ψυχίατρος του γονέα μπορεί να ζητήσει βοήθεια από τον παιδοψυχίατρο ή τον παιδοψυχολόγο. Χρειάζεται να αξιολογηθεί το κοινωνικό περιβάλλον της οικογένειας, να αξιολογηθεί η κατάσταση του παιδιού βάση της χρονολογικής και αναπτυξιολογικής ηλικίας, να αξιολογηθεί η ιδιοσυγκρασία του και η προσωπικότητα του , ούτως ώστε να δοθεί η καλύτερη δυνατή συναισθηματική και πρακτική στήριξη, αξιοποιώντας όλους τους υποστηρικτικούς παράγοντες στο μέγιστο.

Τελειώνοντας, σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι οι γονείς, με τις οποιεσδήποτε διάφορες ψυχικές δυσκολίες που τους κάνουν να συμπεριφέρονται και να λειτουργούν δυνητικά με έναν επιβαρυντικό για το παιδί τους τρόπο, αγαπούν και νοιάζονται εξίσου το παιδί τους, όπως και ο κάθε άλλος γονιός. Δεν επιλέγουν οι ίδιοι την συμπεριφορά τους και σίγουρα δεν επιλέγουν να επιβαρύνουν το παιδί τους.

Τα παιδιά, όλα ανεξαιρέτως, είναι το μέλλον της κοινωνίας μας. Τα παιδιά θέλουν την προσοχή, την αγάπη και την φροντίδα μιας οικογένειας. Ακόμη περισσότερο τα παιδιά που εμπίπτουν σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες. Αν η οικογένεια αδυνατεί, τότε οφείλει να βοηθήσει το κοινωνικό σύνολο. Πρώτο μέλημα του συνόλου πρέπει να έιναι η αποδοχή!

”Έχε το νου σου στο παιδί, γιατί αν γλυτώσει το παιδί υπάρχει ελπίδα!”