Μιλούμε στα παιδιά για τον θάνατο;

Το ερώτημα δεν είναι κατά πόσο πρέπει να μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο ή όχι. Το ερώτημα είναι πως τους μιλάμε…

Πριν λίγες μέρες βρήκα την πεντάχρονη κόρη μου να κλαίει σιωπηρά στο δωμάτιο της. Ήταν η ώρα που θα έπρεπε να πάει για ύπνο οπόταν υπέθεσα ότι θα ήταν ένα ακόμα παιδιάστικο ξέσπασμα λόγω κούρασης. Όταν την ρώτησα τι έχει, η απάντηση της με έπιασε απροετοίμαστη…

”Δεν θέλω να υπάρχω… για να μην πεθάνω!”

Κάπου εδώ να αναφέρω ότι δεν είχαμε κάποιο συμβάν στην οικογένεια, ούτε αναφερθήκαμε σε κάποιο θάνατο. Δεν είμαι σε θέση να ξέρω με σιγουριά αν άκουσε τυχαία κάτι, είτε από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση ή έστω από μια συζήτηση μεταξύ κάποιων άλλων. Μιλώντας μαζί της συνειδητοποίησα ότι δεν έκφραζε κάποια φοβία για τον θάνατο παρά μόνο σκεφτόταν την μονιμότητα του θανάτου και της φαινόταν τόσο άδικο. Μου πήρε κάποιο χρόνο να χωνέψω το γεγονός ότι ένα τόσο μικρό παιδί μπαίνει σε τέτοια διαδικασία, υπαρξιακού τύπου. Αναπόφευκτα σκέφτηκα τα παιδιά που βιώνουν τον θάνατο. Τα παιδιά που χάνουν κάποιον δικό τους. Τους εφήβους που έχουν περιπέτειες με την υγεία τους.

Τα παιδιά λοιπόν αναφέρονται στο θάνατο από πολύ νωρίς. Ο θάνατος υπάρχει μέσα στα παραμύθια τους (πόσες και πόσες πριγκίπισσες μένουν ορφανές ή είναι…κοιμώμενες) και στα παιχνίδια τους (από τα παλιά κλασσικά που ο αστυνομικός σκοτώνει τον κλέφτη, μέχρι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που λίγο πολύ όλοι οι γονείς γνωρίζουμε το περιεχόμενο τους). Ο θάνατος όμως υπάρχει και στην καθημερινή ζωή τους γενικότερα. Ένας ηλικιωμένος συγγενής πεθαίνει, κάποιος χάνει την ζωή του άδικα ή νωρίς λόγω υγείας, το κατοικίδιο που μεγαλώνει κτλ.

Πολλά παιδιά ανησυχούν για το θάνατο, την υγεία των ίδιων ή των δικών τους. Ο θάνατος είναι ένα οδυνηρό γεγονός για κάθε παιδί, και οι γονείς συχνά αναρωτιούνται πώς πρέπει να μιλήσουν στο παιδί τους γι´αυτό.

Κάποιοι το αποφεύγουν για να μην αναστατώσουν το παιδί. Κάποιοι μιλούν με ασάφεια, όπως για παράδειγμα ‘Ο παππούς έφυγε για ένα μακρινό ταξίδι’’. Φανταστείτε απλά το μικρό παιδί που θα περιμένει με αγωνία τον παππού να επιστρέψει… εάν το παιδί αντιληφθεί αυτό που πραγματικά έχει συμβεί ή θα συμβεί, μπερδεύεται και γεμίζει ανησυχίες γιατί απλούστατα βγάζει τα δικά του αυθαίρετα συμπεράσματα. Αν πανικοβληθεί την επόμενη φορά που θα πάει η μαμά ή ο μπαμπάς επαγγελματικό ταξίδι, ο λόγος πιθανότατα να είναι ο πιο πάνω.

Πάντως σίγουρα δεν το βοηθάμε να περάσει τη διαδικασία του πένθους, που κάποια στιγμή, αναπόφευκτα θα το ζήσει.

Είναι απαραίτητο λοιπόν να ενημερώσουμε τα παιδιά αν έχει προκύψει ή πρόκειται να προκύψει κάτι. Ακόμα και αν πρόκειται για απλές υπαρξιακές ανησυχίες πρέπει να μιλήσουμε στο παιδί με ειλικρίνεια. Πάντα με βάση την ηλικία του και την ικανότητά του να αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου.

Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αντιλαμβάνονται την απουσία του αγαπημένου τους προσώπου, αλλά δεν κατανοούν ότι ο θάνατος είναι οριστικός. Νομίζουν ότι εκείνος που πέθανε, εξακολουθεί να ζει, να σκέφτεται, να αισθάνεται και κάποια στιγμή θα επιστρέψει.

Τα παιδιά σχολικής ηλικίας καταλαβαίνουν ότι ο θάνατος είναι κάτι μόνιμο, ένα μη αναστρέψιμο γεγονός, αλλά πιστεύουν ότι συμβαίνει μόνο σε άλλους. Στην ηλικία των 6 ετών, το παιδί κατανοεί τις λειτουργίες του σώματος, κατανοεί οτι σταματούν όταν ένα άτομο πεθαίνει κτλ.

Οι έφηβοι έχουν αντιληφθεί την έννοια του θανάτου και μπορούν να δώσουν μεταφυσικές και συμβολικές διαστάσεις στο θάνατο. Παίζουν με την ιδέα της δικής τους θνησιμότητας και αντιλαμβάνονται το θάνατο ως ένα αναπόφευκτο γεγονός του κύκλου της ζωής.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι εκτός από ειλικρίνεια, η εξήγηση που θα δώσουμε στο παιδί πρέπει να διέπεται από τις αξίες και τις απόψεις της κάθε οικογένειας. Αν μια οικογένεια για παράδειγμα πιστεύει στον Θεό και έχει μέσα στην καθημερινή της πρακτική την πίστη, την προσευχή ή την εκκλησία, συνήθως θα πει στο παιδί ότι αυτός που πέθανε πήγε στον ουρανό κοντά στο θεό. Άλλοι γονείς λένε ότι οι ψυχές μας γίνονται άγγελοι και μας προσέχουν από ψηλά. Αν μια οικογένεια δεν πιστεύει, θα πει στο παιδί για την παύση των οργανικών λειτουργιών και την διάσπαση του σώματος.

Ο κάθε γονέας οφείλει να δώσει την εξήγηση που ταυτίζεται στα δικά του πιστεύω και να μπορεί να την υποστηρίξει. Σημασία στο τέλος της ημέρας δεν έχει η εξήγηση της έννοιας του θανάτου και η φιλοσοφική συζήτηση γύρω από αυτό. Σημασία έχει η προσέγγιση του θέματος χωρίς φόβο και ο κατευνασμός των ανησυχιών του παιδιού. Ο θάνατος και το πένθος είναι αναπόσπαστο και αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής και ισχύει για όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως.