Αυτισμός
Τι είναι ο αυτισμός;
Ο αυτισμός είναι μία σύνθετη νευροβιολογική διαταραχή που τυπικά διαρκεί καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής του ατόμου. Είναι μέρος μίας ομάδας διαταραχών γνωστή ως Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ASD). Οι διαταραχές στο φάσμα του αυτισμού εμφανίζονται στη βρεφική και πρώτη παιδική ηλικία και προκαλούν καθυστερήσεις σε πολλούς βασικούς τομείς της ανάπτυξης, όπως η μάθηση, η ομιλία, το παιχνίδι και η κοινωνική συναναστροφή.
Οι ενδείξεις και τα συμπτώματα του αυτισμού ποικίλουν. Κάποια αυτιστικά παιδιά έχουν ήπιες δυσκολίες, ενώ άλλα έχουν σαφώς μεγαλύτερες. Παρ’ όλα αυτά, κάθε παιδί στο φάσμα του αυτισμού παρουσιάζει δυσκολίες, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, π.χ:
- ποιοτικές δυσκολίες στη κοινωνική κατανόηση, συναλλαγή και συναισθηματική αμοιβαιότητα,
- δυσκολίες στον τρόπο επικοινωνίας και στη γλώσσα,
- περιορισμένο, στερεότυπο, επαναλαμβανόμενο ρεπερτόριο δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων, ενώ στη συμπεριφορά επικρατούν ιδιόρρυθμα ενδιαφέροντα και ενασχολήσεις,
- ανομοιογενή ανάπτυξη γνωσιακών λειτουργιών.
-συχνά ανακόλουθη επεξεργασία αισθητηριακών προσλήψεων.
Υπάρχουν πολλές απόψεις ανάμεσα στους ειδικούς για τις αιτίες και τους τρόπους αντιμετώπισης του αυτισμού. Ολοι όμως συμφωνούν στο ότι η έγκαιρη και εντατική αντιμετώπιση έχει θετικά αποτελέσματα. Σε όλες τις μορφές αυτισμού ακόμη και στις ήπιες υπάρχουν ορισμένες διαταραχές και δυσκολίες στη λειτουργία του ατόμου για τις οποίες απαιτούνται παρεμβάσεις. Ο αυτισμός συχνά συνυπάρχει με νοητική καθυστέρηση, άλλες αναπηρίες ή και με ιατρικά σύνδρομα και καταστάσεις. Η κατάσταση γίνεται αντιληπτή καθώς μεγαλώνει το παιδί.
Οι πρώτες διαπιστώσεις εξαρτώνται από τους γονείς
Οι γονείς έχουν την περισσότερη επαφή και γνωρίζουν καλύτερα απ’ όλους το παιδί τους. Βλέπουν πράγματα στην ανάπτυξη του παιδιού και στη συμπεριφορά του που ίσως ο γιατρός να μη δει, λόγω της περιορισμένης επαφής. Ο γιατρός είναι σημαντικός σύμμαχος και οι ανησυχίες των γονιών πρέπει να συζητούνται μαζί του. Αν υπάρχουν οποιεσδήποτε αναπτυξιακές καθυστερήσεις, είναι καλύτερο να αξιολογηθεί το παιδί όσο το δυνατό γρηγορότερα.
Οι γονείς πρέπει να:
• παρακολουθούν την ανάπτυξη του παιδιού
• δρουν όταν ανησυχούν
• μη δέχονται την άποψη «περιμένετε και θα δούμε»
• εμπιστεύονται το ένστικτό τους
Ενδείξεις και συμπτώματα στη βρεφική και προσχολική ηλικία.
Το παιδί:
• δεν έχει βλεμματική επαφή (δεν κοιτά στα μάτια)
• δεν ανταποδίδει το χαμόγελο
• δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του ή σε μια γνώριμη φωνή
• δεν ακολουθεί αντικείμενα με τα μάτια του
• δε χρησιμοποιεί χειρονομίες για να επικοινωνήσει
• δεν κάνει θόρυβο για να τραβήξει την προσοχή
• δεν αναζητά και δεν ανταποκρίνεται στην αγκαλιά
• δε μιμείται κινήσεις και εκφράσεις προσώπου
• δεν παίζει με άλλους και δε μοιράζεται το ενδιαφέρον και τη χαρά τους
Οι παρακάτω καθυστερήσεις απαιτούν άμεση αξιολόγηση του παιδιού
• μέχρι τον 6ο μήνα: δεν χαμογελά και δεν δείχνει χαρά
• μέχρι τον 9ο μήνα: δεν μιμείται ήχους και εκφράσεις προσώπου, δεν ανταποδίδει το χαμόγελο
• μέχρι το 12ο μήνα: δεν ανταποκρίνεται στο όνομά του, δεν κάνει χειρονομίες, δε δείχνει, δεν κουνά το χέρι να χαιρετήσει
• μέχρι το 16ο μήνα: δεν έχει πει λέξεις
• μέχρι τον 24ο μήνα: δεν έχει πει φράσεις με δύο λέξεις που να έχουν νόημα και που δεν αποτελούν αποτέλεσμα επανάληψης.
Ενδείξεις και συμπτώματα σε μεγαλύτερα παιδιά
Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν τα συμπτώματα και οι ενδείξεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία. τα οποία όμως κινούνται γύρω από τις κοινωνικές δεξιότητες, το λόγο, τη μη λεκτική επικοινωνία, και τη δύσκαμπτη συμπεριφορά.
Ενδεικτικά:
1. κοινωνικές δεξιότητες: δείχνει να μην αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω του, δεν ξέρει πώς να συνδεθεί με άλλους και να δημιουργήσει κοινωνικές σχέσεις, δε συμμετέχει σε ομαδικά παιχνίδια και παιχνίδια μίμησης, δεν κατανοεί και δεν εκφράζει συναισθήματα, δείχνει να μην ακούει όταν του μιλούν.
2. λεκτική επικοινωνία: έχει περίεργο ρυθμό και τόνο, επαναλαμβάνει λέξεις και φράσεις, δεν απαντά σε ερωτήσεις απλά τις επαναλαμβάνει, μιλά στο τρίτο πρόσωπο για τον εαυτό του, δυσκολεύεται να εκφράσει επιθυμίες.
3. μη λεκτική επικοινωνία: δεν έχει βλεμματική επαφή, οι εκφράσεις του προσώπου του δεν ταιριάζουν με αυτό που λέει (π.χ. μπορεί να περιγράφει ένα χαρούμενο γεγονός και να φαίνεται λυπημένο), δυσκολεύεται να κατανοήσει τις εκφράσεις και τις χειρονομίες των άλλων.
4. δύσκαμπτη συμπεριφορά: δε δέχεται αλλαγές στη ρουτίνα του, δυσκολεύεται να προσαρμοστεί σε τυχόν αλλαγές, όσο μικρές κι αν είναι, παρουσιάζει ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές (π.χ. τα αυτοκινητάκια πρέπει να είναι στη σειρά με συγκεκριμένο τρόπο), επαναλαμβάνει κινήσεις (π.χ. χτυπά χέρια, κουνιέται εμπρός-πίσω)
Διάγνωση!
Η διάγνωση τόσο περίπλοκων καταστάσεων, όπως αυτή του αυτισμού, δεν είναι εύκολη και όπως όλοι ξέρουμε, μέχρι στιγμής, δεν πραγματοποιείται με αιματολογικές ή άλλες εργαστηριακές εξετάσεις. Βέβαια εργαστηριακές εξετάσεις γίνονται με σκοπό όμως να αποκλειστεί το ενδεχόμενο άλλης διαταραχής ή νόσου που μπορεί να βρίσκεται πίσω από την αυτιστικού τύπου συμπεριφορά. Η διάγνωση απαιτεί άμεση παρατήρηση της συμπεριφοράς, καθώς και ένα αναπτυξιακό ιστορικό από την παιδική ηλικία. Ειδικότερα, όσοι ασχολούνται με τη διάγνωση θα πρέπει να ψάχνουν για συγκεκριμένα στοιχεία της τριάδας των διαταραχών και της στερεότυπης συμπεριφοράς. Εφόσον υπάρχει πιθανότητα να συνυπάρχει ο αυτισμός με μια σειρά άλλων κλινικών συνθηκών, η διαδικασία αυτή δεν είναι τόσο σαφής όσο θα μπορούσε να είναι. Άλλες μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές μπορούν να παρασύρουν τον ειδικό σε λανθασμένη διάγνωση. Ακόμη και πολύ έμπειροι επαγγελματίες δυσκολεύονται στην διάγνωση κάποιων αυτιστικών.
Θεραπεύεται ο αυτισμός;
Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό πρέπει να ορίσουμε τι εννοούμε με τον όρο θεραπεία.
Υπάρχουν περιπτώσεις που ορισμένα παιδιά με αυτισμό – διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, στα οποία έγινε πρώιμη παρέμβαση, δεν ξεχωρίζουν από τα άλλα παιδιά, δεν παύουν όμως σε ορισμένους τομείς να είναι ξεχωριστά.
Ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων με αυτισμό βελτιώνεται στον τομέα των χαρακτηριστικών διαταραχών, στην ανάπτυξη των ικανοτήτων μετά από εκπαίδευση, όμως δεν μπορεί να ζήσει αυτόνομα, χρειάζεται διαρκή επιτήρηση ή φροντίδα. Μπορεί όμως να κάνει απλές εργασίες γι αυτό είναι απαραίτητες οι δομές που διασφαλίζουν ειδική εκπαίδευση, απασχόληση, προστατευμένη εργασία και όταν χρειαστεί να ζήσει μακριά από την οικογένεια κατάλληλη, ανθρώπινη, αξιοπρεπή διαβίωση.
Βέβαια υπάρχουν και κάποιοι συνάνθρωποι μας με αυτισμό που ποτέ δεν είχαν μια διάγνωση, όμως κατάφερναν μόνοι τους, με την βοήθεια της οικογένειας, των δασκάλων να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα και να είναισήμερα εκλεκτά μέλη της κοινότητας. Αυτό βέβαια συμβαίνει συνήθως με τα πολύ υψηλής νοημοσύνης και λειτουργικότητας άτομα.